بعضی اوقات هستند که نیاز داریم یک مدار از چند جا خاموش یا روشن شود. مثلا در راه‌پله‌ها و راهروهای طولانی، این که فقط با یک کلید بتوانیم چراغ‌ها را روشن و خاموش کنیم، احتمالا آزاردهنده خواهد بود. چون وقتی وارد راهرو یا راه‌پله می‌شویم، چراغ را روشن می‌کنیم و وقتی از طرف دیگر خارج شویم، می‌خواهیم چراغ‌ها را خاموش کنیم. با استفاده از کلیدهای عادی، این کار ممکن نیست. چرا که یک حالت خاموش و یک حالت روشن دارند. اما با استفاده از رله ضربه ای، می‌توانیم این مشکیل را حل کنیم. رله‌های ضربه‌ای، به رله حافظه دار هم معروف هستند. چرا که حالت قبلی رله (باز یا بسته بودن تیغه‌ی آن) روی حالت جدید تاثیرگذار است. در ادامه با نحوه‌ی کار و کاربرد این محصول، بیشتر آشنا می‌شویم.
رله ضربه ای چیست؟
این رله‌ها، در مدارهایی نصب می‌شوند که چند شستی در آن وجود دارد. اگر یکی از این شستی‌ها را فشار دهیم، خروجی برق در مدارد وصل می‌شود. اگر یک بار دیگر همان شستی، یا شستی‌هایی که به صورت موازی وصل شده‌اند، فشار داده شود، خروجی برق قطع می‌شود. به زبان ساده، کار رله ضربه‌ای این است که خروجی در هر وضعیتی که بود، با فشردن یکی از شستی‌های موجود در مدار، وضعیت را برعکس کند.
از این لحاظ، رله ضربه‌ای، کاربردی مشابه با کنتاکتور در تابلو برق دارد. اما در کنتاکتور، با فشار دادن شاسی، کنتاکتور عمل می‌کند، اما بلافاصله بعد از رها کردن شستی، دوباره به حالت اول برمی‌گردد. اما در رله ضربه‌ای، بعد از این که شستی را فشار دادیم و رها کردیم، وضعیت مدار به حالت اول بازنمی‌گردد و برای تغییر آن، باید دوباره شستی را فشار دهیم.
اجزای رله ضربه‌ای و نحوه کارکرد
رله‌ها، با سیم‌پیچ ساخته می‌شوند. سیم‌پیچ، در قسمت مدار فرمان قرار می‌گیرد و برای ایجاد قطع و وصل به کار می‌رود. رله‌های ضربه‌ای هم یک بوبین با هسته آهنی تشکیل شده‌اند که یک اهرم در بالای آن قرار دارد. وقتی ولتاژ به بوبین وصل شد، اهرم به طرف دسته کشیده می‌شود. یک طرف از بوبین، به یک طرف کنتاکت اتصال دارد. برای همین تعداد خروجی‌های ترمینال، به سه عدد می‌رسد.
برای این که رله به مدار وصل شود، از یک شستی استارت استفاده می‌کنند. برای همین با یک بار وصل برق به بوبین، کنتاکت در رله ضربه ای وصل می‌شود. بعد از این که ولتاژ بوبین قطع شد، باز هم اتصال کنتاکت برقرار می‌ماند. قطع اتصال کنتاکت، با اتصال مجدد ولتاژ به بوبین انجام می‌شود.
کاربرد رله ضربه ای
کاربرد این محصول در شرایطی است که نیاز داریم یک مصرف‌کننده را از چند نقطه کنترل کنیم. احتمالا مورد کاربرد این رله که بسیاری از ما از نزدیک دیده‌ایم، قطع و وصل برق چراغ راه‌پله در مجتمع مسکونی است. البته برای این مشکل رله‌های تایمردار هم در بازار وجود دارند. اما هم هزینه و پیچیدگی نصب آن‌ها بالا است و هم دقت عملکرد رله ضربه ای را ندارند. چرا که بعد از وصل برق و گذشتن زمانی مشخص، به صورت خودکار چراغ‌ها را خاموش می‌کنند. اما با استفاده از رله‌های ضربه‌ای، می‌توان این کار را به صورت دستی و در زمان دلخواه انجام داد.
نحوه‌ی اتصال رله ضربه‌ای
برای این کار، ابتدا فاز را به همه‌ی شستی‌های مدار وصل می‌کنیم. در مرحله‌ی بعد باید سیم‌های بازگشتی را به بوبین رله متصل کنیم. طرف دوم سیم‌پیچ رله هم مستقیما به نول وصل می‌شود. سپس نیاز داریم یک سیم را از فاز به یکی از پیچ‌های کلید رله وصل کنیم. سیم بازگشتی را هم به ته لامپ منتقل می‌کنیم. در نهایت، ترمینال دیگری که سر پیچ وجود دارد، توسط یک سیم به صورت مستقیم به نول وصل می‌نماییم.
نکات مهم در نگهداری رله ضربه ای
در صورتی که در کار با این محصولات پرکاربرد، یک سری نکات را رعایت کنید، عمر مفید خوبی دارند و می‌توانند تا مدت زمان خوبی نیازهای شما را برطرف کنند. برخی از مهمترین نکاتی که باید در نگهداری این دسته از رله‌ها رعایت کنید، در ادامه بررسی می‌کنیم:
- اگر همه یا قسمتی از روغن ترانس رله تخلیه شده باشد، باید دوباره آن را پر کنیم. با قرار گرفتن مجدد ترانس در مدار، امکان جمع شدن حباب هوا در رله وجود دارد. برای همین ممکن است تا ۲۴ ساعت رله آلارم بدهد.
- در صورتی که در دمای محیط تغییر سریعی از سرد به گرم یا برعکس رخ دهد، احتمال ایجاد حباب درون رله وجود دارد.
- در صورتی که رله بوخهلتس آلارم داد، احتمال وجود هوا یا حباب داخل رله وجود دارد. ابتدا از درون دریچه این مورد را چک کنید و اگر هوا یا حباب دیدید، نسبت به هواگیری و تخلیه گاز اقدام کنید. اگر چنین موردی مشاهده نشد، امکان این که آلارم کاذب باشد، وجود دارد. برای اطمینان از سلامت کنتاکت‌ها، تست‌های کنترل سوییچ را انجام دهید.
- اگر سطح روغن ترانس از رله بوخهلتس پایین‌تر بیاید، این رله عمل می‌کند.
- دقت کنید که اول باید آلارم ظاهر شود، سپس کنتاکت تریپ هم فعال شود.
- در صورتی که رله در محیط باز نصب شده است، حتما اطمینان حاصل کنید ورود مواردی مثل آب باران به داخل رله بوخهلتس اتفاق نیافتد.
- اگر اتصالی در رله رخ داد، باید دلیل آن را چک کنید. اگر این اتصالی مربوط به کاغذهای عایق باشد، رنگ گازی که تولید می‌شود سفید یا زرد خواد بود. اگر رنگ گاز سیاه یا خاکستری بود، اتصالی مربوط به روغن است. گازهای سیاه و خاکستری قابل اشتعال نیستند.
- چک کنید که لاستیک‌های فلنج لوله بوخهلتس مناسب باشد تا سبب گرفتگی لوله‌های روغن نشود.
- برای ترانس‌های بزرگ که پمپ گردش روغن دارند، هنگام روشن شدن پمپ، رله بوخهلتس نباید عمل کند. برای همین در چنین شرایطی درجه حساسیت رله را پایین بیاورید.